Tegenwoordig wapper je met je pinpas of gebruik je zelfs alleen je telefoon om te betalen. Een generatie terug betaalde iedereen met cash. En daarvoor was geld gekoppeld aan goud.
Eilandbewoners van Yap pakten het eeuwen geleden anders aan. Ons logo vertelt het bijzondere verhaal van deze eilandengroep in de Stille Oceaan.
Een stuk geschiedenis over misschien wel de beste vorm van geld ooit. Na bitcoin dan.
Yap is anders
Om Yap te zien moet je haast met een vergrootglas naar de wereldkaart kijken. De eilandengroep is twee keer zo klein als Schiermonnikoog, en heeft rond de 11.000 inwoners.
Tot aan het einde van de negentiende eeuw werd Yap bewoond door lokale bewoners. Spanjaarden, Engelsen, Fransen en Nederlanders vaarden het eiland zomaar voorbij. Niet vreemd, er waren maar drie producten geschikt voor handel: vis, kokoksnoten, en - voor de echte fijnproever - zeekomkommer.
In de lente van 1903 zette de Amerikaanse antropoloog William Henry Furness voet aan de grond. Hij verwachtte een eenvoudige samenleving met landbouw en ruilhandel te vinden als belangrijkste elementen. Maar dat had hij helemaal mis.
Een steengoed geldsysteem
Eeuwengeleden gebeurde er namelijk iets unieks op het eiland. De bewoners begonnen met het gebruiken van stenen om transacties bij te houden. Economische transacties, zoals het kopen van huizen en slaven. Maar ook sociale transacties, bijvoorbeeld huwelijken en erfenissen.
Wie weet denk je bij stenen nu aan kiezels op het strand. Denk groter - het waren enorme cirkelvormige rotsen van gemiddeld 3,6 meter in doorsnee en een halve meter in dikte. De grootste waren zo zwaar als een volwassen olifant, en waren vrijwel onmogelijk te verplaatsen.
Deze gevaartes noem je ook wel Rai-stenen - de basis van de economie op de eilandengroep Yap.
Deze cirkelvormige stenen hadden een gat in het midden. Door een palmboom door het gat te steken konden eilandbewoners hem met twintig man sterk, en met moeite verplaatsen. Omdat het verplaatsen zoveel moeite kostte, bleef een Rai-steen vaak op dezelfde plek.
Iedereen wist van wie welke steen was, en schulden werden tegen elkaar afgestreept. Niemand was de baas van het hele systeem, en iedereen kon meedoen. Klinkt al bekend? Dit zijn belangrijke eigenschappen die we ook in bitcoin terugzien.
Maar er zijn meer gelijkenissen.
Delven en schaarste
Want hoe kwamen de Yappen aan deze gigantische stenen? Op het eiland Yap waren geen rotsen. De bewoners zeilden daarvoor met kano’s en vlotten naar het dichtstbijzijnde eiland Palau. Dichtbij is een understatement - ze moesten 400 kilometer varen, grofweg de afstand van Utrecht naar Parijs.
Het was een bijna onmenselijke taak. Voordat de Europeanen aankwamen met ijzeren gereedschappen, werden de stenen uitgehakt met schelpen. Het zwaarste was de terugtocht, waarbij talloze Yappen stierven.
Het delven van stenen kost - net zoals het minen van bitcoin - moeite. Rai-stenen waren schaars op Yap, en dat gaf deze stenen waarde.
Rai en Bitcoin
Herinner je je William Henry Furness nog in dit verhaal? Zijn boek kwam in het begin van de twintigste eeuw terecht bij de toen nog onbekende John Maynard Keynes. De nu beroemde econoom schreef toen:
‘We kunnen nog veel leren van de logischere praktijken van het eiland Yap.’
Pas in 2009 kwam er een geldsysteem met de meeste gelijkenissen: bitcoin. Ontworpen in de nadagen van de financiële crisis van 2008, als een eerlijker alternatief op geld dat wordt geprint door centrale banken.
Bitcoin is revolutionair. Maar tegelijkertijd hebben de Yappen eerder het wiel uitgevonden. Of ja, eigenlijk de cirkel. Want wat zijn de overeenkomsten?
- Decentraal. Er is geen centrale macht die het beleid bepaalt of toezicht houdt. Iederen mag meedoen.
- Grootboek. De administratie wordt bijgehouden in een grootboek. Bij Yap is dat het collectief geheugen (van wie is welke steen?). Bij bitcoin hebben we het over de blockchain.
- Gedistribueerd. Het systeem valt of staat door deelname van de gemeenschap. Van het delven tot aan het uitvoeren van transacties. Iedereen is belangrijk.
- Delven. Rai-stenen worden gedolven, bitcoins worden gemined. Dit proces kost moeite.
- Schaarste. Het aanbod Rai-stenen en bitcoins zijn beperkt. Dit geeft dit soort geld waarde.
- Censuur-bestendig. Iedereen mag meedoen, niemand wordt op voorhand uitgesloten.
Terug naar ons logo
Sinds 2018 dragen wij met trots het verhaal van Yap en Rai uit in ons logo. De blauwe cirkel staat voor een Rai-steen, de twee strepen zijn een knipoog naar de digitale variant van de Rai-steen: bitcoin.
Meer over onze overtuiging lees je op deze pagina.